![]({"full":{"0":"2020\/04\/harem.jpg","1":728,"2":362,"3":false,"file":"https:\/\/www.tarihdersietkinlikleri.com\/wp-content\/uploads\/2020\/04\/harem.jpg"}})
Osmanlı’da Harem
Giriş
‘’ Tartışmalı konular ne demektir? İngilizce literatürde “controversial issues” olarak geçen bu kavram bu çalışmada tartışmalı, ihtilaflı veya çekişmeli kavramları ile ifade edilecektir. Bir tanıma göre, eğer bir konu veya sorun üzerinde birçok insan farklı düşünüyorsa ve o konuyla ilgili ileri sürdükleri fikirleri birbiriyle çelişiyorsa o konu tartışmalı olarak adlandırılmaktadır (Bailey, 1975). Dearden’e (1981:38) göre, eğer bir mesele hakkında akla ve mantığa uygun ama birbirine zıt fikirler ileri sürülebiliyorsa o mesele tartışmalıdır. Benzer şekilde eğer bir sorunun nasıl gelişip sonuçlanacağı önceden tahmin edilemeyen gelecekteki olaylara bağlı ise ve o konu hakkında bir yargıya varılması konuya ilişkin bilgilerin arz ettikleri önem açısından değerlendirilmesini gerektiriyorsa o konu tartışmalıdır. Stradling (1984:2) ise tartışmalı konuları “toplumun açık bir şekilde fikir ayrılığına düştüğü, bölündüğü ve toplum içindeki grupların farklı değerleri ölçüt alarak biribirine zıt açıklamalar yaptığı veya çözümler ileri sürdüğü konular” olarak tanımlamıştır (Yılmaz, 2012: 202). ‘’
Tarihte tartışmalı konular içerisinde yer alan ve güncelliğini koruyan konulardan bir tanesi de ‘’ harem ‘’ konusudur. Ana tartışma meselesi haremin bir eğitim kurumu olup olmadığı üzerine yapılmaktadır. Bu konu farklı dönemlerde farklı şekillerde tartışma konusu olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Bu çalışmada ise bu konu üzerine birinci ve ikinci elden kaynaklar kullanılarak tartışma konusuna katkıda bulunulmaya çalışılmıştır.
Harem, ‘’ Aslı Akkadca, “ örtmek, gizlemek, başkalarından esirgemek; ayırmak, tecrit etmek” mânalarındaki haramu(m) olan (Soden, I, 323) harem kelimesi Arapça’da “ korunan, mukaddes ve muhterem olan şey veya ye r” anlamına gelir. Ev, konak ve saraylarda genellikle iç avluya bakacak şekilde planlanan, kadınların yabancı erkeklerle karşılaşmadan rahatça günlük hayatlarını sürdürdükleri bölümlere harem adı verilir. Saygısız davranışların menedildiği, daha çok ibadet amacıyla gidilen Mekke, Medine, Kudüs ve Halîl şehirleriyle buralardaki kutsal mekânlara da harem denilir; kelime aynı zamanda “zevce” anlamını da taşımaktadır (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi [İSAM], 1997).’’
Kanıt 1
…Cariye ve Gulam, Batı toplumundaki gibi pazardan satın alınmış veya savaşta tutsak edilmiş esirdir; yani, bir maldır ve mal muamelesi görür. Ondan, efendisinin bütün isteklerine cevap vermesi beklenir. Efendisi ile cinsel ilişkide bulunan ve çocuğu olan cariye, esirlik statüsünden kurtulmaz; İslam hukukuna göre ise hür bir Müslüman’ın cariyeden olan çocuğu hür sayılır. Ancak o cariye çocuksuz cariyelerden ayrı bir statü kazanır; efendisinin ölümündeki öteki cariyeler gibi satılmaz, hür olur. Efendi istediği sayıda cariye ile yatabilir. Cariye efendisinden olan çocuk üzerinde velilik hakkı iddia edemez. Müslüman olmak, cariye ve gulamı esirlikten kurtarmaz. Cariye, Müslüman kadın gibi “avret yerlerini örtme”ye mecbur değildir. İnalcık’ın cariyelik hakkındaki görüşü.
İnalcık’tan aktaran Uluçay, 2001
Kanıt Sorgulama:
- Kanıt 1’e göre İslam hukukunda cariyenin ‘’görevi’’ nedir? Açıklayınız.
- Kanıt 1 incelendiğinde cariyelerin statüsü hakkında neler söylenebilir? Yazınız.
KANIT 2
|
Satın alınan cariye, para verilmeden bir gün bir gece müşterilerinin evinde kalır, uykusu ağırsa, horlarsa, başka kusurları varsa fiyattan düşülür, sonra parası ödenirdi. Çoğu zaman sahibinden genellikle, annesi veya babasından sattığı ve alakası kalmadığına dair bir senet de alınırdı. (Top. Arş. D. No. 8079’dan aktaran Uluçay, 1971).
|
Kanıt Sorgulama:
- Cariyeler satın alınırken uygulanan yöntemler hakkında ne düşünüyorsunuz? Açıklayınız.
- Sizce genellikle annesi veya babasından sattığı ve alakası kalmadığına dair neden bir senet alınırdı? Değerlendiriniz.
KANIT 3
|
Her dönem de Harem-i Hümayun’a hediye edilmek yoluyla giren cariyeler vardı. Erken dönemlerden itibaren yabancı hükümdarlar padişahın sarayına hediye olarak köle ve cariye gönderirlerdi. Nitekim 15. Yüzyılda Memluk hükümdarları ve Osmanlı padişahları arasında hediyeleşmelerde her iki taraftan köle ve cariyeler gönderilirdi
|
Kanıt Sorgulama:
- Yabancı hükümdarlar padişahın sarayına hediye olarak neler göndermiştir? Açıklayınız.
- Kanıt 1, 2 ve 3’ü birlikte incelediğinizde cariyeliğin sosyal hayattaki yeri hakkında neler söyleyebilirsiniz?
KANIT 4
|
Çok cariyeliğin inatla sürmesinin ardında ve tek ve ayrıcalıklı bir eş fikrine karşı çıkan büyük güçler vardı. Bebek ve çocuk ölümlerinin çokluğu ya da hastalıktan ya da savaş alanında ölme tehlikelerine veri olduğu koşullarda tek bir kadının sağlıklı çocuklar yapma kapasitesine bağımlı kalınmazsa hanedanın ayakta kalınmasının daha güvencede olacağı inancı hakimdi. Güçlü bir hükümdarın yasal bir evlilik bağının ya da herhangi bir sorumluluk yükleyici ilişkinin kısıtlamalarından kaçınmasının daha uygun olduğuna ilişkin, daha eski İslam hanedanlarından miras kalmış bir gelenek de vardı.
|
Kanıt Sorgulama:
1.Kanıt 4’e göre tek eşlilik fikrine karşı çıkılmasının nedenleri nelerdir? Yorumlayınız.
2.Kanıt 4’e göre çok cariyeliğin gerekçeleri hakkında neler düşünüyorsunuz? Değerlendiriniz.
KANIT 5
Kanıt Sorgulama:
- Rosati’nin ‘’The Harem Dance’’ isimli tablosunda yer alan şahıslar kimler olabilir?
- Tabloyu incelediğinizde Osmanlı hareminde günlük yaşam hakkında neler söylenebilir? Yorumlayınız.
KANIT 6
Kadınlar dairesine bir bölümü buraya, okuyucuya bu daireyi iyi bilmenin imkansızlığını anlatabilmek için dahil ediyorum… Buraya erkeklerin girmesi yasaktır ve bu yasak bir Hristiyan manastırındakinden çok daha büyük dikkatle uygulanır… Sultanın aşk hayatının niteliği gizli tutulur, bunun üzerine konuşmayacağım, ve bu konu hakkında hiçbir bilgi edinemedim. Bu konuda fantezi kurmak kolay ama doğru bir şeyler söylemek alabildiğince güçtür (Tavernier’dan aktaran Peirce, 1996).
Kanıtı Sorgulama:
- Kanıt 6 incelendiğinde haremin gizliliği konusunda neler söylenebilir? Yorumlayınız.
- Kanıt 5 ve 6’yı karşılaştırınız. Ressam Rosati tablosunu neye dayanarak çizmiş olabilir? Tartışınız.
KANIT 7
Kanıt Sorgulama:
1. Tabloda yer alan şahıslar kimler olabilir? Açıklayınız.
2. Kanıt 7’ye göre Sultan Abdülmecit dönemi hareminde yaşam hakkında neler söylenebilir? Yorumlayınız.
KANIT 8
|
Hareme alınan cariyelere, kalfalar tarafından terbiye, nezaket, büyüklere karşı saygılı olma hakkında bilgiler verildiği gibi uygulanırdı da. Hareme ait hatıralar okunduğu zaman bunlara nasıl dikkat edildiği cariyelerin ne kadar kibar olduğu derhal göze çarpmaktadır. Nasıl Enderun Mektebi, yüksek devlet memurları yetiştiren bir okul ise, harem de güzel ve müstait cariyeler için böyleydi. İster odalık olarak, ister güzel olacağı düşünülerek 5-6 yaşında iken alınmış bu cariyeler, istikbalin ikballeri, kadınefendileri ve valide sultanları olacaklarından okuyup yazmalarına, saray görgülerini iyi öğrenmelerine son derece dikkat edilirdi. Hele padişah hanımı olacak olanları, haznedar usta özel bir itina ile yetiştirir, efendisine yaraşır bir kadın olmasını sağlardı.
|
Kanıt Sorgulama:
- Kanıt 8’e göre haremde eğitim niçin verilmektedir? Değerlendiriniz.
- Kanıta göre Osmanlı Devleti’nin harem eğitiminde nelere dikkat edilirdi? Açıklayınız.
Not: Devam konunun tamamındadır!
![]({"jaw_blog-16_9-small":{"file":"https:\/\/www.tarihdersietkinlikleri.com\/wp-content\/uploads\/2020\/03\/karde\u015f-katli-170x95.png","width":170},"jaw_blog-16_9-middle":{"file":"https:\/\/www.tarihdersietkinlikleri.com\/wp-content\/uploads\/2020\/03\/karde\u015f-katli-270x152.png","width":270},"jaw_blog-16_9":{"file":"https:\/\/www.tarihdersietkinlikleri.com\/wp-content\/uploads\/2020\/03\/karde\u015f-katli-475x267.png","width":475},"jaw_blog-16_9-big":{"file":"https:\/\/www.tarihdersietkinlikleri.com\/wp-content\/uploads\/2020\/03\/karde\u015f-katli-878x411.png","width":878}})