11. Sınıf I. Ünite IV. Ders

Kazanım

GİRİŞ

İnsanlık tarihinde derin izler bırakan sömürgecilik, Batı uygarlığının bir ürünü olarak ortaya çıkar. XV. yüzyılda Rönesansla başlayan Avrupalılık bilincinin ortaya çıkmasının ardından, XVI. yüzyıl, coğrafi keşiflerin hız kazandığı ve ardından sömürgecilik faaliyetlerinin şekillenmeye başladığı dönem olur. Dünya sömürgecilik tarihinde Fransa, İngiltere ve İspanya’nın çok önemli bir yeri vardır. Bunlardan Fransa ve İngiltere tarih boyunca sürekli rekabet ve mücadele hâlinde olmuşlardır. Avrupa’da sürdürdükleri savaş durumunu, koloniler kurmak veya sömürgeler oluşturmak için gittikleri topraklarda da devam ettirmişler, kimi zaman İngiltere, kimi zaman da Fransa bu çatışma ve savaşlardan zaferle çıkmış ve emperyal kimliklerini iyice pekiştirmişlerdir.
Avrupalılar, Coğrafi Keşifleri gerçekleştirerek ticari alanda Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı olmaktan kurtulmaya çalıştılar. Osmanlı Devleti’nin elindeki İpek ve Baharat yollarına alternatif yepyeni ticaret yöntemleri oluşturma ve uluslararası ticarette laf sahibi olma Avrupa devletlerinin temel politikalarından biri haline geldi. Uzak Doğu ve Hindistan ile Atlas Okyanusu limanlarına egemen olma talebi sık sık Avrupalı devletler arasında savaşlara ne sebeple olmuştur.
Portekizli denizciler buldukları değerli madenleri ülkelerine taşımak amacıyla Afrika’nın hem batısındaki hem de doğusundaki sahillerde üsler ve antrepolar kurdular. Portekizlilerin hemen ardından bu sefer İspanyollar Afrika’nın batısındaki bazı adaları ele geçirip deniz ticaretinde birer üs ve depo olarak kullanmaya başladılar. Portekizliler 17 yy. İspanya’nın egemenliğine girdiler ve üstünlükleri giderek zayıfladı.
17 –18. yüzyıllarda kurulan Hollanda, İngiliz, Fransız, Danimarka ve İsveç şirketlerinin en önemli faaliyeti köle ticareti olmuş ve 19. yüzyılın ortalarına kadar devam eden bu ticaret, Afrika’daki hayati altüst ederken, sömürgeci güçlerin bu yolla zengin olmalarına da imkan sağlamıştır. Afrika’dan götürülen köle sayısı kesin olmamakla birlikte, bu sayının taşıma ve avlanma sırasında ölenlerle birlikte otuz milyona yakın olduğu tahmin edilmektedir. Çar I.Petro ile Rusya dış siyasetinde ilk denizlere açılma politikasını uygulamaya koyulmuştur. Boğazlardan geçerek, sıcak denizlere inmeyi ve Rusya’yı denizlere hakim bir ülke konumuna getirmeyi hedefleyen Çarlık Rusya’sı XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti aleyhinde bir büyüme ve gelişme göstermiştir. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti henüz Rusya’ya karşı koyabilecek güçtedir. Fransa ise Paris Antlaşmasıyla sömürgelerinin önemli bir kısmını İngiltere’ye bırakmak zorunda kalmıştır. Amerikan bağımsızlık savaşına destek vermesinden dolayı ekonomik anlamda çok yıpranmışlardır. Halk ise bu savaş sırasında aydınlanmayla karşılaşmıştır.
Girit seferi sırasında gemi teknolojisinde değişiklikler yapılması gerektiği anlaşılmıştır. Bu zamana kadar, deniz muharebeleri hep kürekli gemilerle gerçekleştirilmişti. Osmanlı donanmasında ıslahat yapma, yani yelkenli gemilere geçiş fikirleri, ilk defa 1648’de IV. Mehmed’in tahta geçmesiyle sadrazam olan Sofi Mehmed Paşa zamanında telaffuz edilmeye başlanmıştır. Osmanlı donanmasına Tersane-i Amire’de kalyonlar inşası için faaliyete geçilmiştir.

1595-1774 DENİZCİLİK VE SÖMÜRGECİLİK FAALİYETLERİ

İspanya ve Portekiz’in Durumu
İspanya’nın, Yahudilere ve Müslümanlara karşı tutumu aynen devam etmekteydi. 1713 yılında Utrecht Antlaşması şartlarına göre, Cebelitarık’taki üstünlüğünü İngiltere’ye bırakan İspanya, İngiltere’den Yahudilere ya da Mağribîlere Cebelitarık’ta oturma ve ev kurma izni verilmemesini istedi.

Bernard Lewis, Çatışan Kültürler (Keşifler Çağında, Hıristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler), (Çev. Nurettin Elhüseyni), Tarih Vakfı Yurt Yay. , İstanbul, Kasım 1997, s.34

Kanır Sorgulama

Portekiz, Uzakdoğu’dan uzun süre uzaklaştırılamamıştır. Portekiz 1660’da bağımsızlığını tekrar kazanınca, denizaşırı toprakları sadece Çin’deki Macao’dan Hindistan’daki Goa’dan başka birkaç nokta ile Afrika ve Brezilya’daki bazı karakollar kalmıştı.

A. Mesud Küçükalay, Coğrafi Keşifler ve Ekonomiler, Çizgi Kitabevi Yay., Konya, Eylül 2002, s.188

Afrika’daki karakollardan ise, bir miktar köle sağlanmıştır. Brezilya’nın önemi, burada 1700’lerde elmas bulunmasıyla artmıştır. Lizbon, okyanus ticaret yollarının önemli bir kavşak noktası haline gelmiştir. Sömürge ürünleri ve ülke içi hammaddeler Lizbon ve Oporto’dan Britanya, Hollanda ve Fransa’nın kumaş ve işlenmiş ürünleriyle, İngiliz buğdayı ile Newfoundland kurutulmuş morinası mübadele edilmiştir. 18. yüzyılın başından itibaren bu mübadele sistemi İngiltere’nin lehine değişmiştir. Bu tarihten sonra Portekiz, Britanya kolonisi haline gelmiştir.

Ferro Marc, Sömürgecilik Tarihi (Fetihlerden Bağımsızlık Hareketlerine 13. Yüzyıl 20. Yüzyıl), (Çev. Muna Cedden), İmge Kitabevi, Ankara, Kasım 2002,s. 565

Kanıt Sorgulama